Từ thị trấn
Nho Quan đi đường du lịch Cúc Phương - Bái Đính đến trạm y tế xã Quỳnh Lưu khoảng
15km, rẽ trái đến Nhà văn hóa thôn Đồi, rẽ trái tiếp khoảng gần 2km là khu tới khu di tích. Di
tích đình và đền làng Sải nằm phía cuối làng có tổng diện tích 1.056m2 .
(Đình làng Sải)
Đình thờ ông
Trần Dĩnh (Hùng Dũng Đại vương) là em sinh đôi với ông Trần Kỳ (Tiến Quốc Đại vương).
Khi 2 ông lên tám tuổi thì cha mẹ qua đời, anh em sống trong cảnh mồ côi, bần
hàn, sau đó được ông Mai Khánh và bà bá Trần Thị An rước về nuôi cho ăn học
cùng với ông Mai Tuyên. Ba ông học hành tinh thông ham luyện võ nghệ. Đến năm
ba ông 17 tuổi thì ông bà Mai Khánh qua đời, các ông lo xong tang lễ cho cha mẹ
rồi hô hào trai tráng đến luyện võ nghệ và chiêu mộ được một số quân đóng ở 3
khu, làng Quỳnh là khu đồn chính do ông Mai Tuyên phụ trách; làng Đồi do ông
Trần Kỳ phụ trách; làng Sải do ông Trần Dĩnh phụ trách. Các khu đồn đều được
canh phòng cẩn mật, cứ 10 ngày lại kiểm duyệt quân sĩ ở đồn ông Mai Tuyên. Năm
Mậu Tuất (1418) nghe tin Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn chống giặc Minh
xâm lược, ba ông đã đem 1000 quân theo Lê Lợi khởi nghĩa, kết quả giành thắng
lợi. Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu nước là Thuận Thiên, giữ Quốc hiệu
là Đại Việt, xuống chiếu phong tước và ban thưởng cho ba ông. Ông Mai Tuyên
được phong là Huyện Doãn huyện Quảng Đức; ông Trần Kỳ được phong là Tiến Quốc
Đại Phu vì ông đã phá vòng vây cứu Lê Lợi vượt sông chạy thoát về Lam Sơn khi
bị quân Minh vây bắt; ông Trần Dĩnh được phong là Hùng Dũng Đại tướng quân kiêm
luôn trưởng nhị vệ coi giữ thành. Đến khi đất nước thanh bình vì tuổi cao sức
yếu ba ông xin vua cho nghỉ việc nước và về quê an dưỡng. Sau khi ba ông qua
đời nhân dân lập đền thờ ba ông, ông Mai Tuyên ở làng Quỳnh nay là thôn Hội
Tiến 2, ông Trần Kỳ ở làng Đồi, ông Trần Dĩnh tại làng Sải và thờ cúng cho đến
nay.
(Hậu cung đình)
Đình làng Sải được
kiến trúc gồm hai tòa: tiền đường và hậu cung. Tiền đường có 8 cột bằng gỗ lim,
chia làm ba gian, dài 7,7m, rộng 5,9m có nền cao lát gạch, xây bậc tam cấp, có
ba lối ra vào, hai tường hồi bít đốc, mái lợp ngói tây, hệ thống vì kèo bằng gỗ
lim kiểu giá chiêng chồng giường được chạm hoa văn tinh xảo, cấu kiện hoành, xà, rui, mè đều bằng
gỗ, đầu bẩy một mặt chạm khắc rồng, một mặt chạm khắc hoa lá. Hậu cung được xây
kiến trúc theo kiểu chữ Đinh, dài 7,35m, rộng 5,1m, có 16 cột được làm bằng gỗ
lim kê trên chân đá tảng cổ bồng, nền được lát gạch, mái lợp ngói vẩy, phía
trước hai mái uốn cong có riềm mái chạm khắc hoa văn chữ triện, trên mái hai
đầu kìm có đắp hai đấu. Tòa hậu cung có ba cửa ra vào chính, một cửa giữa và
hai cửa bên, cánh cửa gỗ lim làm theo kiểu bức bàn, chân quay, then cài, chạm
khắc rồng, hoa lá cách điệu làm nổi bật giá trị kiến trúc của di tích.
(Đền thờ công chúa Xuân Dung)
Đền thờ công chúa
Xuân Dung được vua sắc phong vì đã có công bảo vệ đất nước, che chở cho dân.
Đền nằm quay hướng đông, được xây kiến trúc đơn giản với diện tích nhỏ, dài 5m, rộng 3m, có hai cửa đi vào gian thờ,
chính giữa là cửa sổ, phía ngoài là hiên rộng 0,80cm được xây hai cột đỡ mái
hiên, mái lợp ngói tây, hai mái uốn cong, phía trước được đắp đấu.
(Sắc phong lưu giữ tại đình)
Đình
và đền làng Sải hiện còn lưu giữ được các hiện vật có giá trị như: Sắc phong,
pho tượng công chúa, bia đá, đồ thờ tự bát hương gốm sứ, ngai thờ, bài vị, hòm
sắc, đài rượu bằng gỗ, vỏ kiếm… từ thời Nguyễn.
Đình
được xây dựng từ thời Hậu Lê (thế kỷ XV) và đã trải qua nhiều lần trùng tu tôn tạo, năm 2009 trùng tu tôn tạo
lại ba gian tiền đường, năm 2015 tu sửa hậu cung đình từ nguồn ngân sách nhà
nước. Ngày nay, đình và đền làng Sải vẫn duy trì được các hình thức sinh hoạt
dân gian lễ hội truyền thống, ngày 15/11 ngày kỵ ông Trần Dĩnh, 15/1 lễ rằm
tháng giêng, 18/4 lễ phật đản …và là nơi để bà con nhân dân, khách thập phương dâng
hương niệm phật vào các ngày tư rằm, lễ, tết.
(Bia đá)
Trong
thời kỳ kháng chiến chống thực dân, phong kiến di tích là nơi hội họp của chi bộ
Đông Dương cộng sản Đảng đầu tiên ở Ninh
Bình năm 1929, là nơi in ấn tài liệu, tờ rơi cho các hoạt động cách mạng, phát
lệnh đánh kẻng, khua trống chiêng, hô hào, động viên quần chúng nhân dân xuống
đường đánh đuổi lính Nhật, thời kỳ chống Mỹ là nơi tập trung đưa tiễn thanh
niên tòng quân.
Với
những bằng chứng lịch sử quý giá qua từng thời kỳ, đình và đền làng Sải đã được
UBND tỉnh Ninh Bình xếp hạng là di tích lịch sử, văn hóa tại Quyết định số
103/QĐ-UBND ngày 19/01/2012. Ngày nay, di tích luôn được các cấp chính quyền và
nhân dân địa phương quan tâm bảo vệ tốt, phát huy những giá trị của di tích,
qua đó giáo dục các thế hệ con cháu phải biết ơn và tự hào về truyền thống đánh
giặc, giữ nước của cha ông; đồng thời, ra
sức phấn đấu, lao động, học tập góp phần xây dựng quê nhà phát triển hơn nữa.
Mong rằng di tích sẽ được tôn tạo ngày
càng khang trang, đẹp đẽ hơn và là điểm du lịch hấp dẫn của mọi du khách khi
tới Nho Quan./.
Phòng Văn hóa - Thông tin huyện