I. Một số thông tin khác của địa phương.

1. Đặc điểm địa lý:

Thị trấn Nho Quan ngày nay là phủ lỵ phủ Nho Quan ( thời Pháp thuộc gọi là Phố Nho Quan )  là thị trấn miền núi của huyện Nho Quan. Trước cách mạng tháng tám năm 1945 phố Nho Quan thuộc xã Lạng Phong, tổng Lạng Phong.

Phía Đông giáp xã Lạng Phong, phía Tây giáp xã Đồng Phong, phía Nam giáp xã Văn Phong, phía Bắc giáp xã Phú Sơn và xã Lạc Vân. Diện tích tự nhiên là 281,26 ha, dân số 10.132 người, số hộ 2870 hộ, trên địa bàn thị trấn có 12 tổ dân phố. Thị trấn Nho Quan là trung tâm kinh tế, văn hoá – xã hội của huyện, là đầu mối giao thông quan trọng của huyện, ngã ba của thị trấn là nơi giao thoa giữa đường 477 và quốc lộ 12B. Từ đây có thể đi vào Thanh Hóa, lên Hòa Bình, ra Phủ Lý, Hà Nội hoặc xuống thị xã Ninh Bình, ra thành phố Nam Định. Thị trấn Nho Quan nằm sát bờ sông Lạng nên có thể theo đường thủy vào sông Hoàng Long, ra sông Đáy để ngược Phủ lý hoặc xuôi xuống thị xã Ninh Bình, thị trấn Phát Diệm.

Ngày 06/11/2008 Chính phủ ban hành Nghị định số 06/NĐ-CP về việc điều chỉnh địa giới hành thị trấn để mở rộng thị trấn thuộc huyện Nho Quan và huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Điều chỉnh 136,56 ha diện tích tự nhiên và 1.916 nhân khẩu của xã Đồng Phong; 46,24 ha diện tích tự nhiên và 661 nhân khẩu của xã Lạng Phong về thị trấn Nho Quan quản lý. Tại thời điểm này, thị trấn Nho Quan có 281,26 ha diện tích tự nhiên và 8.623 khẩu.

Ngày 19/11/2009 UBND tỉnh Ninh Bình ban hành quyết định số 419/QĐ-CT về việc công nhận thôn, tổ dân phố được điều chỉnh, sắp xếp, thành lập mới tại các xã, thị trấn thuộc huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2009, theo Nghị định số 06/NĐ-CP ngày 06/11/2008 của Chính phủ, thị trấn Nho Quan có 12 tổ dân phố: Bái, Tân Lập, Tân Tiến, Nam Giang, Bắc Sơn, Hòe Thị, Phong Lạc, Tiên Lạo, Hồng Lai, Liêu Trung, Đồng Tâm và Tân Nhất.

2. Kinh tế - xã hội:

a. Về phát triển kinh tế:

Kinh tế thị trấn Nho Quan phát triển theo kinh tế thị trường có sự chỉ đạo, định hướng; các ngành nghề xây dựng, dịch vụ thương mại phát triển nhanh, hàng hoá đa dạng, phong phú, lưu thông thuận lợi, kịp thời góp phần phát triển sản xuất và phục vụ đời sống của nhân dân.

* Sản xuất tiểu thủ công nghiệp, xây dựng: phát triển cả về số lượng và chất lượng, thu hút nhiều nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất, kỹ thuật được tăng cường. Tốc độ tăng trưởng, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng, dịch vụ đạt khá.

- Với các chủ trương và giải pháp đúng đắn, phát huy tiềm năng, thế mạnh của địa phương thu hút đầu tư trên địa bàn, tiểu thủ công nghiệp tập trung vào các sản phẩm có ưu thế cạnh tranh: vật liệu xây dựng, chế biến nông sản, huy động tốt nguồn lực địa phương, duy trì mở rộng đa dạng hoá các ngành nghề phát triển kinh tế.

- Xây dựng giữ tốc độ tăng trưởng khá, tập trung các nguồn lực của địa phương xây dựng công trình quan trọng đã và đang được triển khai như: hoàn thiện khu vực công sở, trường học, xây dựng trạm y tế chuẩn quốc gia, cơ sở hạ tầng tạo điều kiện để các nhà đầu tư xây dựng các khu du lịch, khu đô thị mới, hạ tầng đô thị và giao thông, thuỷ lợi.

* Thương mại, dịch vụ du lịch, giao thông vận tải, điện lực, bưu chính viễn thông được đầu tư phát triển, đáp ứng tốt hơn yêu cầu sản xuất và tiêu dùng của nhân dân.

- Hoạt động du lịch chuyển biến theo hướng tích cực, cơ sở hạ tầng du lịch được đầu tư xây dựng, nâng cấp, mở rộng, tạo điều kiện thu hút nhiều thành phần kinh tế tham gia. Triển khai thực hiện bước đầu có hiệu quả Nghị quyết số 15-NQ/TU của tỉnh uỷ về phát triển du lịch đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030.

- Hoạt động thương mại, dịch vụ phát triển nhanh, thị trường hàng hoá phong phú, dồi dào đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nhân dân. Toàn thị trấn Nho Quan có 1.881 cơ sở, tổng mức bán ra về hàng hoá và dịch vụ bình quân mỗi năm đạt trên 150 tỷ đồng.

* Hoạt động tài chính, ngân sách: đã tập trung khai thác nguồn thu trên địa bàn quản lý chặt chẽ đối tượng chịu thuế và chống gian lận thương mại, hoạt động tín dụng đã huy động tốt nguồn vốn để phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo.

Tổng thu ngân sách trên địa bàn năm 2017 là 5.648.626.267 đồng đạt 102% kế hoạch giao.

* Sản xuất nông nghiệp: sản xuất nông nghiệp có nhiều chuyển biến từng bước áp dụng KHKT vào sản xuất cơ cấu mùa vụ, cơ cấu giống cây trồng vật nuôi chuyển dịch theo hướng tích cực bảo đảm an ninh lương thực được giữ vững.

Tổng diện tích gieo trồng cả năm 157ha; Tổng cây lương thực có hạt cả năm đạt 562 tấn, đạt 124% kế hoạch. Giá trị bình quân đạt 50 triệu đồng/ha canh tác. Chăn nuôi được duy trì theo mô hình kinh tế trang trại vừa và nhỏ, chăn nuôi các con đặc sản được các hộ gia đình áp dụng, quy mô đàn gia súc, gia cầm phát triển ổn định, dịch bệnh được kiểm soát chặt chẽ. Thuỷ sản được các hộ tận dụng mặt nước ao đầm để thả cá và nuôi thuỷ cầm. Giá trị chăn nuôi ước đạt hàng trăm triệu đồng.

b. Phong trào thi đua trên các lĩnh vực văn hoá - xã hội thể dục thể thao phát triển tích cực, đời sống nhân dân được cải thiện và nâng lên, an sinh xã hội được quan tâm, công tác giảm nghèo đạt kết quả tốt.

* Lĩnh vực văn hoá - thông tin, thể thao phát triển đúng hướng và được đổi mới cả về nội dung và hình thức hoạt động.

- Hệ thống thông tin đại chúng được củng cố phát triển rộng khắp đến các tổ dân phố, hoàn thiện đưa vào sử dụng hệ thống truyền thanh không dây góp phần nâng cao dân trí và đáp ứng yêu cầu hưởng thụ văn hoá của nhân dân.

- Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá phát triển mạnh mẽ. Đến nay thị trấn Nho Quan có 11/12 khu phố văn hoá cấp huyện, 4/4 cơ quan, trường học văn hoá (100%), tỷ lệ gia đình văn hoá đạt 93%;  Nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội có chuyển biến theo hướng tích cực, đã xuất hiện những mô hình đám đời sống cưới mới.

* Giáo dục - Đào tạo phát triển tích cực, phong trào xã hội hoá giáo dục được đẩy mạnh.

Quy mô trường lớp được ổn định, chất lượng đội ngũ giáo viên được nâng lên, chất lượng giáo dục toàn diện được duy trì tốt, giáo dục mũi nhọn đạt nhiều thành tích cao. Công tác xây dựng trường chuẩn Quốc gia được đẩy mạnh, 03 nhà trường (Tiểu học, THCS, Mầm non) đạt chuẩn Quốc gia, trong đó trường Tiểu học được công nhận đạt chuẩn mức độ 2 giai đoạn 2018 - 2023. Năm học 2017- 2018 trường Tiểu học và trường Trung học cơ sở được UBND Tỉnh tặng cờ thi đua xuất sắc.

- Công tác xã hội hoá giáo dục được đẩy mạnh; phong trào xã hội hoá giáo dục được quan tâm và phát triển sâu rộng, công tác khuyến học khuyến tài được các dòng họ các khu phố quan tâm các khu phố đều xây dựng quỹ khuyến học,chủ động tổ chức triển khai xây dựng mô hình XHHT, phối hợp chặt chẽ với 3 cấp học, Mặt trận Tổ quốc thị trấn và các ngành, đoàn thể cùng vào cuộc tuyên truyền, phát động phong trào, triển khai công tác khuyến học, khuyến tài, đặc biệt là xây dựng trung tâm học tập cộng đồng. Trong năm 2017, đã xây dựng 7 chuyên đề với 680  lượt người tham dự. Tham gia đăng ký học tập cộng đồng: có 1.745 gia đình; 1dòng họ học tập và 17 cộng đồng.

- Công tác y tế được quan tâm, cơ sở vật chất, trang thiết bị được tăng cường, chất lượng khám, điều trị tại trạm y tế được nâng lên, dịch bệnh được kiểm soát. Thị trấn Nho Quan đạt Bộ tiêu chí Quốc gia về y tế.

* Công tác an sinh xã hội, xoá đói giảm nghèo được triển khai đồng bộ và đạt kết quả tốt, đời sống nhân dân ổn định và được cải thiện nâng lên.

 - Tỷ lệ hộ nghèo theo tiêu chuẩn nghèo đa chiều còn 4,8% giảm 0,2% so với năm 2016.

- Chính sách xã hội được quan tâm. Các chế độ, chính sách đối với người có công với nước được chi trả kịp thời, đúng đối tượng; đồng thời huy động tốt nguồn lực của địa phương, sự đóng góp của nhân dân trong các hoạt động đền ơn, đáp nghĩa, giúp gia đình có công cải thiện, nâng cao đời sống. Năm 2017 UBND thị trấn phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và Ban chỉ huy quân sự Huyện Nho Quan xây dựng xong 2 nhà tình nghĩa cho hộ nghèo tại phố Đồng Tâm, Liêu Trung.

II. Truyền thống lịch sử và con người thị  trấn Nho Quan

Theo sử cũ phố Nho Quan là thủ phủ của trấn Thiên Quan thời Trần(1226), phủ Thiên Quan đời Lê Quang Thuận thứ 10(1469), Phủ Nho Quan đời Tự Đức thứ 15(1862).

Trước Cách mạng tháng 8/1945 phố Nho Quan chỉ có 5 phố chính như: Phố Cũ, phố mới, phố Chợ, phố Chùa Xanh, phố Lò rèn. Các ngành  nghề chủ yếu ở phố Nho Quan là tiểu thủ công như: Mộc, nề, may mặc, rèn ép dầu, thêu ren, mỹ nghệ, sửa chữa đồng hồ, xe đạp, cắt tóc...một bộ phận nhỏ nhân dân làm ruộng. Ngoài ra có một số người hoạt động kinh doanh trong ngành vận tải thủy (đò dọc, đò ngang, ca nô) vận tải bộ (Ô tô, xe bò, xe ngựa...), một số làm công nhân mỏ than Đầm Đùn, trong các đồn điền quanh vùng (Đồng Giao, Su Kê, MôngPagia, Nguyễn Đức Thiện...)

Đến năm 1953, phố Nho Quan tách ra khỏi xã Lạng Phong thành lập thị trấn Nho Quan, lúc này có thêm làng Bái sáp nhập và phân chia thành 7 khu phố. Thời gian từ 1969 - 1975 do tình hình chiến tranh chống Mỹ nhân dân phải đi sơ tán, thị trấn Nho Quan được phân làm 4 khu để tiện việc quản lý. Sau khi đất nước được hoàn toàn giải phóng, tháng 01/1978 thị trấn Nho Quan lại được phân chia thành 7 khu phố.

Qua quá trình kinh doanh buôn bán, hành nghề vào hoạt động xã hội mà dân cư phố Nho Quan có sự phân hóa giàu, nghèo rõ rệt, một số ít đã trở thành tư sản kiêm địa chủ, phú nông, chuyên bóc lột nhân dân bằng tô tức, cho vay nặng lãi hoặc cầm cố tài sản... đẩy một số người xuống tầng lớp nghèo túng phải đi làm thuê hoặc đi phu, đi lính, tha phương cầu thực.

Sau khi tách khỏi xã Lạng Phong thành thị trấn Nho Quan, đến năm 1968 dân số khoảng 3000 người, hiện thị trấn Nho Quan là 10.132 người. Phần lớn nhân dân thị trấn Nho Quan thuộc tầng lớp tiểu thương, tiểu thủ, một bộ phận là nông dân. Cư  dân phố Nho Quan phấn lớn là người ở các nơi khác ( trong và ngoài tỉnh) đến làm ăn sinh sống. Về dân tộc, cư dân phố Nho Quan hầu hết là dân tộc Kinh, một số rất ít là dân tộc thiểu số như: Hoa, Mường, Thổ, Tày... thường là do hôn nhân mà đến định cư.

Thị trấn Nho Quan là vùng đất có bề dày hàng ngàn năm lịch sử. Mấy trăm năm nay luôn là phủ, là trung tâm huyện lỵ Nho Quan. Các thế hệ nhân dân thị trấn Nho Quan đã nối tiếp nhau vun đáp truyền thống thủy chung, trong sáng, thương người,trọng nghĩa. Hun đúc nên tinh thần bất khuất, kiên cường trong đấu tranh giữ làng, giữ nước. Cần cù sáng tạo trong lao động sản xuất xây dựng quê hương giầu đẹp. Truyền thống ấy được phát huy mạnh mẽ từ khi Đảng ra đời và lãnh đạo phong trào Cách mạng Việt Nạm. Dưới sự lãnh đạo của Đảng mà trực tiếp là Đảng bộ thị trấn Nho Quan đã tích cực tham gia các phong trào cách mạng Tháng Tám năm 1945 giành chính quyền về tay nhân dân, tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và 21 năm chống đế quốc Mỹ xâm lược làm nên biết bao chiến tích, ghi thêm những trang vàng vào lịch sử vẻ vang của quê hương đất nước, xây dựng cuộc sống hạnh phúc ấm no, cùng cả nước vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội.

*Danh hiệu thi đua của đơn vị

1. Danh hiệu thi đua:

- Năm 2011:

+ UBND thị trấn Nho Quan được UBND tỉnh tặng danh hiệu Tập thể lao động xuất sắc (Quyết định số 144/QĐ-UBND ngày 21/02/2012);

- Năm 2013:

Tập thể UBND thị trấn được UBND Tỉnh tặng danh hiệu Tập thể Lao động tiên tiến xuất sắc. Quyết định số 136/QĐ-UBND của UBND tỉnh Ninh Bình ngày 14/3/2014.

- Năm 2015 : Tập thể UBND thị trấn được UBND tỉnh tặng danh hiệu : Tập thể lao động tiên tiến xuất sắc (Quyết định số 132/QĐ-UBND ngày 18/2/2016)

- Năm 2017 : Tập thể UBND thị trấn được UBND tỉnh tặng danh hiệu : Tập thể lao động tiên tiến xuất sắc (Quyết định số 144/QĐ-UBND ngày 17/2/2018)

2. Hình thức khen thưởng:

- Năm 2010:

+ Nhân dân và cán bộ thị trấn Nho Quan được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen đã có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua của tỉnh năm 2010 (Quyết định số 128/QĐ-CT ngày 7/3/2011)

- Năm 2011:

+ Nhân dân và cán bộ thị trấn Nho Quan được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen đã có thành tích xuất sắc trong công tác bầu cử (Quyết định số 219/QĐ-CT ngày 09/6/2011);

- Năm 2012:

+ Nhân dân và cán bộ thị trấn Nho Quan được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen đã có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua của tỉnh năm 2012 (Quyết định số 139/QĐ-UBND ngày 23/2/2013).

+ Nhân dân và cán bộ thị trấn Nho Quan được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen đã có thành tích trong công tác năm  2010-2012 góp phần vào sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ Quốc. Quyết định số 1551/QĐ-TTg ngày 01/9/2013.

- Năm 2013:

- Tập thể UBND thị trấn được UBND tỉnh tặng  Bằng khen danh hiệu : Tập thể lao động tiên tiến xuất sắc (Quyết định số 136/QĐ-UBND ngày 14/3/2014) ;

- Năm 2014:

+ Tập thể UBND thị trấn được UBND huyện tặng 2 giấy khen (Quyết định số 2544/QĐ-CT ngày 01/8/2014 ; (Quyết định số 442/QĐ-CT ngày 22/01/2015) ;

 - Năm 2015 : 

+ Tập thể UBND thị trấn được UBND huyện Giấy khen (Quyết định số 414/QĐ-CT ngày 25/02/2016 của UBND huyện Nho Quan) ;

+ UBND tỉnh Ninh Bình tặng  Bằng khen (Quyết định số 102/QĐ -UBND ngày 20/12/2016 của UBND tỉnh Ninh Bình)

    - Năm 2016 :

+ Tập thể UBND thị trấn được UBND huyện tặng Giấy khen (Quyết định số 6577/QĐ-UBND ngày 26/12/2006)

+ Tập thể UBND thị trấn được UBND Tỉnh tặng Bằng khen (Quyết định số 102/QĐ-UBND ngày 14/02/2017)